از زئولیت خوراک دام به طور گسترده به عنوان افزودنی خوراک دام برای گاوهای شیری و گاوهای گوشتی، همچنین به عنوان جایگزینی مستقیم برای بی کربنات سدیم با مزایای بیشماری استفاده می شود. زئولیت خوراک دام بی اثر، پایدار و غیر سمی است و بعنوان یک عامل ضد جوش و بافر شکمبه ای عالی عمل می کند، چرا که یکی از تنها مواد معدنی با بار منفی طبیعی موجود می باشد.
زئولیت ها مواد معدنی بسیار مفیدی می باشند که در موارد بسیاری کاربرد داشته و از آنها استفاده می شود. از زئولیت ها می توان بعنوان مکمل خوراک دام و طیور، بستر حیوانات و همچنین زئولیت کشاورزی و زئولیت در آبزیان نیز استفاده می شود.
علت استفاده از زئولیت در خوراک دام وطیور
بسیاری از حیوانات مانند گراز و طیور به پروتئین از پیش ساخته شده از گیاهان و حیوانات نیاز دارند.
حیوانات نشخوارکننده مانند گاو شیری، گاو گوشتی، گوسفند، بز و غیره دارای میکروارگانیسم هایی در اولین معده خود (شکمبه) هستند که از ترکیبات ساده نیتروژنی پروتئین می سازند.
آنها نیتروژن غیر پروتئینی (NPN) را به آمونیاک تبدیل کرده و سپس آمونیاک را به اسیدهای آمینه تبدیل می کنند که پس از آن به پروتئین تبدیل می شوند.
این موضوع باعث به وجود امدن علائم سمی زیر می شود:
- نفخ
- از آمونیاک اضافی تنفس سخت
از این رو از زئولیت خوراک دام نیز در جیره غذایی دام استفاده می شود.
تاثیر زئولیت بر بهبود عملکرد گوارشی دام
هنگامی که زئولیت در افزودنی های خوراک دام گنجانده می شود، بیشتر آمونیاک تولید شده از NPN را جذب می کند. و به عنوان یک مخزن و مکانیسم آهسته رهاسازی نیتروژن عمل می کند. این موضوع می تواند 4 تا 6 برابر بیشتر NPN را تغذیه کند.
قابل ذکر است که در طول نشخوار، بخشی از محتویات معده اول برای جویدن و اضافه شدن بزاق به دهان بازگردانده می شود.که بزاق وارد شده در هنگام جویدن حاوی سدیم است که جایگزین آمونیوم می شود. همین امر منجر به آزاد شدن آهسته آمونیاک بدون واکنش می شود که سپس توسط میکروارگانیسم ها به اسیدهای آمینه پروتئینی تبدیل می شود.بدین ترتیب زئولیت خوراک دام نیز موجب بهبود عملکرد گوارشی دام می شود.
آیا زئولیت طبیعی در تغذیه دام اثر مثبت می گذارد؟
با توجه به گزارشات اولیه ای که در اواسط دهه 70 میلادی به بعد بر روی زئولیت در دام و طیور به ویژه در کشور ژاپن منتشر گردید. محققان به مثبت بودن اثر افزودن زئولیت طبیعی به جیره غذایی حیوانات اهلی نیز پی بردند.
با توجه به گسترش تقاضا دامپروری ها و مرغداری ها جهت تولید محصولات سالم و پیشگیری از مصرف مکمل های شیمیایی در غذای حیوانات اهلی، استفاده از مواد طبیعی مانند زئولیت ها بعنوان جایگزین قسمتی از مکمل های شیمیایی می تواند مورد توجه بیشتری قرار بگیرد.
نقش مهم زئولیت در تامین نیتروژن شکمبه
به طور کلی زئولیت ها دارای دو روش کلی برای گرفتن کاتیون های بار مثبت می باشند:
- جذب در ماتریس متخلخل
- جذب از طریق CEC
قابل ذکر است که زئولیت خوراک دام و آمونیوم نقش مهمی در تامین نیتروژن شکمبه دارند. هنگامی که زئولیت به حیوانات خورانده می شود، بیشتر آمونیاک تولید شده از نیتروژن غیر پروتئینی (NPN) را جذب می کند. افزودنی خوراک زئولیت به عنوان یک مخزن و مکانیزم آزادسازی کند نیتروژن عمل می کند. این به شما امکان می دهد NPN بیشتری را تغذیه کنید.
مزایای ورود زئولیت به جیره غذایی دام و طیور
زئولیت (کلینوپتیلولیت) موجب کند شدن حرکت خوراک در دستگاه گوارش میشود. بدین وسیله موجب افزایش هضم و جذب مواد مغذی میگردد. همچنین با برخی از ترکیبات سمی مانند اوره، آمونیاک، نیتروژن، عناصر سنگین و مواد دیگر نیز متصل شده و به طور پایدار از سو هاضمه پیشگیری می کند. ورود زئولیت خوراک دام به جیره غذایی حیوان باعث ایجاد فواید زیر می شود:
- بهبود رشد و افزایش وزن دام
- افزایش شیر و چربی
- توازن اوره مصرفی در تغذیه دام و تبدیل آن به پروتئین قابل جذب
- از اسهال دام پیشگیری شده. و در نتیجه به حداقل رسیدن تلفات گوساله‌ها
- کم شدن اسیدوز در گاوهای شیرده و فعال‌تر کردن میکروب‌های شکمبه
- جذب کردن عناصر فلزی سنگین (Heavy Metal) موجود در آب آشامیدنی و مواد غذایی
- بسیاری از مایکوتوکسین ها و آفلاتوکسین ها را جذب می کند و به نوبه خود یک اثر فعال در برابر ایجاد آفلاتوکسینوز در حیوانات مزرعه دارد.
- میل ترکیبی قوی برای آمونیوم
- کنترل بوی نامطبوع حیوانات و محیط محلی سالم تری را فراهم می کند.
- خطر سمیت ناشی از افزایش سطح Ph در شکمبه و افزایش سطح آمونیوم در سرم خون را کاهش می دهد.
- به عنوان یک عامل بافر عمل می کند
- افزایش NPN برای نشخوارکنندگان
- حاملگی چند قلویی میش تا 11 درصد
- وزن فرزندان به 3-14٪
مقایسه مصرف و عدم مصرف زئولیت در تغذیه دام
مامپتون و فیشمن در سال 1977 بیان کردند که، افزودن زئولیت (بعنوان یک منبع ذخیره ترکیبات نیتروژنی به غذای حیوانات)، از افزایش بیش از حد آمونیاک در شکمبه حیوان در آخر هر وعده غذایی پیشگیری می کند.
و در صورت کاهش غلظت آمونیوم، آن را آزاد کرده و در اختیار میکروب های موجود در دستگاه گوارش دام قرار می دهد. در چنین حالتی زئولیت ها از طریق جلوگیری از افزایش PH و غلظت آمونیوم در سرم خون، خطر مسمومیت را کاهش داده و موجب افزایش کیفیت شیر می گردند.
نکته:
پژوهشگران دریافتند که افزودن 1.5 درصد زئولیت به خوراک دام در مقایسه به عدم مصرف زئولیت پس از یک ماه عوامل زیر را در پی خواهد داشت: افزایش وزن به میزان 13.4 کیلوگرم در مقایسه با 8.3 کیلوگرم در گروهی که دریافت نکرده بودند.
افزایش وزن روزانه در گروه دریافت کننده زئولیت،0.47 کیلوگرم بود در حالی که در گروهی که دریافت نکرده بودند. این شاخص برابر 0.29 کیلوگرم براورد میشد.
زئولیت خوراک دام چگونه موجب کاهش مرگ میر دام می شود؟
زئولیت خوراک دام به کنترل آفلاتوکسین در خوراک دام کمک می کند که میزان مرگ و میر ناشی از استرس گوارشی را کاهش می دهد .و نیاز به آنتی بیوتیک ها و داروها را کاهش می دهد. در اروپا هنگام استفاده از زئولیت در خوراک از آنتی بیوتیک استفاده نمی شود پس از سال ها آزمایش موفقیت آمیز میدانی، بسیاری از تامین کنندگان خوراک و مصرف کنندگان نهایی، زئولیت را در افزودنی های خوراک دام (حدود 2% تا 5%) در برنامه تامین خوراک خود گنجانده اند. در نتیجه بهبود کلی در رشد و سلامت این حیوانات نیز بوجود امده است.
آیا زئولیت موجب از بین رفتن بوی نامطبوع حیوانات می شود؟
زئولیت خوراک دام دارای گواهی ارگانیک، پایدار و غیر سمی است. این موضوع به همراه سایر ویژگی های منحصر به فرد آنها، به آنها اجازه می دهد تا به عنوان افزودنی های خوراک با مزایای متعدد و مکمل استفاده شوند. افزودن زئولیت خوراک دام در بستر دام نیز بوهای غلات فاسد و یا بوی نامطبوع فضولات را جذب می کند و به میزان قابل توجهی بو را در دامداری کاهش می دهد.
درمان بیماری حیوانات توسط زئولیت ها
در ادامه مقاله به نقش زئولیت‌ها در درمان بیماری حیوانات و روش های کنترل آن نیز می پردازیم :
پیشگیری از سندرم اسهال:
محققان با انجام تحقیقات فراوان در نقش زئولیت‌ها در درمان بیماری حیوانات، به این نتیجه رسیده اند که استفاده از زئولیت خوراک دام در جیره غدایی حیوانات، بروز، شدت و مدت اسهال را در گوساله ها و خوک ها کاهش می دهد.
مکانیسم دقیق این اثر تاکنون به درستی شناخته نشده است، البته مدارکی وجود دارد که استفاده از زئولیت ها موجب حذف عوامل متعددی که مستعد کننده و موجب ناراحتی های گوارشی هستند می شوند.
مسمومیت با فلزات سنگین و جذب عناصر رادیواکتیو:
زئولیت ها به دلیل ظرفیت تبادل یونی بالایی که دارند. به طور مؤثری برای پیشگیری از مسمومیت با فلزات سنگین در حیوانات بکار می روند.
در سال ۱۹۸۳ دانشمندی بنام پوند و همکاران آن دریافتند، که افزودن زئولیت خوراک دام یا همان کلینوپتیلولیت به جیره غذایی موش های صحرایی آنها را در برابر سمیت سرب محافظت می کند. (زمانی که نسبت کلینوپتیلولیت به سرب ۱۰ به ۱ باشد).
کاهش بروز عفونت های انگلی:
طبق تحقیقاتی که بر روی نقش زئولیت خوراک دام در درمان بیماری حیوانات انجام شد و با در نظر گرفتن نتایج آزمایشات انجام شده بر روی موش های صحرایی و قابلیت تاثیر گذاری زئولیت ها بر عفونت های انگلی، استفاده از آن ها در سایر گونه های حیوانی نیز مورد بررسی قرار گرفت.
مطابق یافته های ولز و مک هاو (۱۹۸۳) استفاده از کلینوپتیلولیت به مقدار ۱۰ درصد در جیره موش های صحرایی درگیر شده ،حذف انگل ها از روده را تسریع می نماید.
چه مقدار زئولیت در غذای گوساله می توان استفاده کرد؟
افزودن زئولیت به جیره غذایی دام ها اثر مثبتی بر کیفیت گوشت حیوان ذبح شده (از نظر کاهش غلظت فلزات سنگین در کبد، کلیه و بافت عضلانی دام) میگذارد.
با در نظر گرفتن ظرفیت جذب کاتیونی زئولیت، از تاثیر منفی علوفه هایی که به علت شرایط تولید محتوی فلزات سنگینی هستند. بر کیفیت گوشت دام جلوگیری کرده و از تجمع عناصری مانند سرب، آرسنیک و کادمیوم در قسمت های خوراکی دام جلوگیری می کند.
قابل ذکر است که، در ژاپن افزودن 2 الی 5 درصد زئولیت (کلینوپتیلولیت) به جیره غذایی گاوها باعث رشد بهتر حیوان و وقوع کمتر بیماری اسهال در میان آن ها شده است.
محققان به این نتیجه رسیده اند، که بهره وری غذا در میان گوساله هایی که در 37 روز اول پس از تولد خود، از 1.25 درصد زئولیت تغذیه کرده بودند، 12 درصد بیشتر شده است.
آیا زئولیت خوراک دام برای سلامتی و پیشگیری از آلودگی مفید است؟
زئولیت خوراک دام همچنین میزان دی کلسیم فسفات را تا 50 درصد کاهش می‌دهد، بنابراین برای سلامتی و پیشگیری از آلودگی مفید است.
آیا زئولیت خوراک دام دارای تاییدیه های لازم می باشد؟
زئولیت خوراک دام دارای تاییدیه اتحادیه اروپا برای استفاده در صنعت دام و طیور است. اگرچه در حال حاضر در آمریکای شمالی برای اتصال مایکوتوکسین تایید نشده است.قابل ذکر است که زئولیت خوراک دام با جذب طیف وسیعی از سموم، استاندارد اتصال دهنده مایکوتوکسین در بسیاری از کشورها و همچنین اروپا است.
زئولیت را از کجا بخریم؟
اگر شما هم برای اولین بار جذب پوکه معدنی سفید سمنان شده اید و می خواهید از امکانات و فواید بی نظیر این محصول بهره ببرید و شاهد تغییرات چشمگیری در زمینه کاریتان شوید؛ به شما پیشنهاد می کنیم این ماده معدنی را به طور مستقیم و به صورت عمده یا جزعی از شرکت فتح البرز دامغان تهیه کنید چرا که بی شک در این زمینه یکی از با تجربه ترین و مطعن ترین ها می باشند.
مزایا استفاده از زئولیت در مرغ مادر
- رطوبت مدفوع و بستر کاهش می یابد.
- جلوگیری کردن از مسمومیت قارچی (اسپرژیلوز)
- تنظیم کردن جذب کلسیم و فسفر و در نهایت استحکام بیشتر پوسته تخم مرغ
- افزایش سلامتی مرغ مادر و انتقال آن به جوجه و در نتیجه سود بیشتر برای مرغدار
مزایای استفاده از زئولیت در تغذیه طیور
- افزایش تعداد و وزن تخم مرغ‌ها
- کاهش میزان تولید گازهای زیان آور مانند سولفید هیدروژن و آمونیاک
- کم کردن اثرات سمیت آفلاتوکسین در طیور
- کنترل کردن رطوبت بستر در سالن‌های پرورش طیور
- افزایش کیفیت پوسته تخم مرغ
مزیت مصرف زئولیت در گوسفند داری
- افزایش وزن روزانه
- افزایش هضم پروتئین و چربی خام و دیواره سلولی
- موجب افزایش وزن نهائی گوسفند می شود.
- بهبود ضریب تبدیل خوراک و پروتئین قابل دسترس
مزیت مصرف زئولیت در تغذیه گوساله
- موجب هضم بهتر غذا و اشتهای بیشتر و در نهایت افزایش وزن گوساله‌ها تا ۱۰ درصد میشود.
- پیشگیری از مسمومیت قارچی
- جذب گازهای سمی مانند آمونیاک و هیدروژن سولفوره
سوالات متداول
در تغذیه دام از زئولیت طبیعی استفاده کنیم یا مصنوعی؟
قابل ذکر است که تاثیر زئولیت ( زئولیت در دام و طیور) در افزایش رشد دام به عواملی مانند نوع زئولیت، ویژگی های آن، میزان زئولیت مصرفی و حتی نوع و سن دام نیز بستگی دارد.
کارشناسان در آزمایشی که به منظور مقایسه تاثیر کاربرد زئولیت طبیعی و مصنوعی بر رشد دام داشتند. به این نتیجه رسیدند که افزودن 3 درصد زئولیت طبیعی کلینوپتیلولیت به جیره غذایی دام، موجب افزایش قابل توجه وزن بره های جوان می شود.در حالی که زئولیت مصنوعی نه تنها باعث افزایش وزن نشده بلکه در روند رشد دام هم اختلال ایجاد می کند.
آیا می توان زئولیت طبیعی را با بی کربنات جایگزین کرد؟
بی کربنات (HCO3) از جمله موادی است که بعنوان مکمل غذایی به جیره دام ها افزوده می شود. محققان به این نتیجه رسیده اند که، جایگزینی زئولیت به جای بی کربنات در جیره غذایی دام ها می تواند در رشد آنها اثر مثبت بگذارد. از جمله دلایل استفاده از زئولیت بجای بی کربنات عبارتند از:
- زئولیت ها بر خلاف بی کربنات ها اثر منفی بر طعم و مزه علوفه ندارند.
- زئولیت ها بر خلاف بی کربنات در آب و اسید محلول نمی باشند.در نتیجه به سرعت از شکمبه حیوان شسته و هدر نمی رود.
- زئولیت ها در تنظیم PH روده و دستگاه گوارش دام، موثرتر می باشند.
- زئولیت برخلاف بی کربنات، قابلیت آزادسازی عناصری همچون منیزیوم و کلسیم را از خود دارند. که می تواند در تامین این عناصر مورد نیاز دام مهم واقع شود.
